آشنایی با دین زرتشت و تاریخ ایران باستان

 

چند گاهی است که به هنگام فرا رسیدن روز ۱۴ فوریه ترسایی که برابر است با ۲۵ بهمن‌ماه در گاه‌شماری خورشیدی، جوانان ایرانی نیز به پیروی از یک سنت اروپایی این روز را به‌یاد اشغ و دلدادگی به نام "ولنتاین" جشن می‌گیرند و برای دوستان و یاران خود ارمغانی فراهم می‌کنند.

برای بسیاری از جوانان کشور ما ولنتاین بهانه‌ای شده برای شادی بیشتر، یادآوری مهر دوستان و شکوفایی جوانه‌های اشغ که بی‌گمان نیاز زندگی فردی و هازمانی آنان است.

دلبری، دلدادگی و اشغ از واژگانی پرارج در فرهنگ نیاکان ماست که جان‌مایه چکامه (:شعر) و ادبیات گذشتگان نیز بوده‌است و یادگار آن در بسیاری از داستان‌ها و حماسه‌ها همچنان پایدار است از زال و رودابه در شاهنامه فردوسی تا شیرین و فرهاد، خسرو و شیرین با ترنم‌های عاشقی که در هر گوشه ایران سروده شده‌است.

پرسش اینجاست که برای بزرگداشت اشغ، چرا "ولنتین" را از فرهنگ دیگران پذیرفته‌ایم و از فروزه و بنیاد اشغ در فرهنگ خود بیگانه شده‌ایم. چگونگی وهنگام برگزاری جشن ایرانی اشغ را فراموش کرده‌ایم. 

 

ولنتاین چگونه شکل گرفته است؟ 

برهمگان آشکار است، در سده سوم ترسایی که با برابر شده بود با آغاز پادشاهی ساسانیان در ایران، در روم باستان فرمانروایی به‌نام کلودیوس دوم وجود داشته است یکی از باورهای غیرمنطقی این فرمانده این بوده که سربازانی در برابر دشمن بهتر ایستادگی کرده و می‌جنگند که مجرد باشند. به همین‌روی پیوند زناشویی را برای سربازان امپراتوری روم تا مدت‌ها ممنوع کرده بود. 

کسی پروانه نداشت تا از دستور کلودیوس سرپیچی کند و اجازه دهد تا سربازی زناشویی کند تا اینکه کشیشی به‌نام والنتیوس(ولنتاین) برآن شد تا پیوند زناشویی سربازان رومی را با نامزدهایشان و به گونه پنهانی برقرار سازد. پس از اینکه کلودیوس از این رویکرد آگاه شده دستور می‌دهد تا ولنتاین را زندانی کنند. ولنتاین پس از مدتی در زندان دلباخته دختر زندانبان می‌شود. این کشیش در پایان به‌ جرم برقراری پیوند زناشویی میان آشغان، خود با دلی آشغ گونه نابود می‌شود. روزی كه قرار بود تا این دستور برای ولنتاین روی دهد پیش از آن ولنتاین نامه سپاسداری و یادبود برای دختر زندانبان می‌نویسد كه متن آن با واژه "ولنتاین" پایان می‌یابد.

 

پس از آن در سال ۴۹۶ پس از میلاد، پاپ جلاسیوس، روز چهاردهم فوریه را به‌یاد او روز ولنتاین نام‌گزاری کرد و از آنجا که او فدایی و جان باخته راه اشغ بوده، این روز از آن پس روز اشغ در فرهنگ آن‌سوی مرزها نام گرفته و به آرامی به دیگر کشورها به‌ویژه ایران نیز راه یافته است تا سنتی تازه و شادی‌بخش باشد. برای جوانان ایرانی که شیفته اشغ و دلدادگی بوده اند اما ناآگاه از اینکه خودشان از سنت‌ها و فرهنگی دیرپا و ارزشمند برخوردارند که در آن اشغ و پیوند زناشویی جایگاه زیبا و ارزشمندتری دارد ولی کمتر به آن پرداخته شده و پشت پرده‌های بی‌مهری پنهان شده‌است.

 

در فرهنگ ايران باستان روزاشغ و مهربانی همراه با برگزارى جشنى به‌پاس بزرگداشت اشغ، اين داده نیک اهورایی با پیشینه بیش از ۳هزارسال وجود داشته است که در برابر جشن ولنتاین رومی که تنها در سده سوم میلادی روميان شکل گرفته است از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌است.

 

در فرهنگ و سنت مردم ایران باستان جشن و شادمانی یكی از جلوه‌های نیک زندگی بوده و شادمان زیستن برای همگان آرزو شده‌است.

با پژوهش در كتاب اوستا و فرهنگ ایران باستان و با بررسی تراداد های (:سنت‌های) ملی مرتوگان (:مردم) این سرزمین درمی‌یابیم كه جشن‌های بسیاری از روزگاران دور درایران وجود داشته است و نیاكان فرزانه ما همواره بر آن بودند تا جشن و شادمانی را گسترش دهند. به همین انگیزه جشن‌هایی را به مناسبت‌های گوناگون تاریخی، ملی و دینی از خود به یادگار گذاشته‌اند.

 

یكی از جشن‌های برجسته و فرخنده كه نیاكان ما با اشغ و شوری ویژه آن را برپا می‌داشتند «جشن سپندارمز یا جشن اسپندگان» است.

جشن اسفندگان برای گرامیداشت فروزه پاک و ارزشمند سپِنتَه آرمئیتی یا سپندارمز است. سپنته آرمئیتی که از دو واژه سپنته (:مقدس) و آرمئیتی (:آرمان و عشق) تشکیل شده‌است که جلوه‌گاه ایمان و فداكاری، فروتنی و بردباری، وفاداری و مهر، یکرنگی و اشغ پاک است.

در نسک(:كتاب) گاتها، سروده‌های جاودانه «اشوزرتشت» از فروزه "سپنته آرمئیتی" بارها یاد شده و ویژگی نیکی برای آن بر شمرده شده‌است.

 

«ای آرمئیتی آن فر و شکوه ایزدی را به من ارزانی دارید که پاداش زندگی سراسر نیک منشی است».

                     گاتها- هات۴٣بند١

 

«ای مزدا مرا به‌سوی راه راستینی راهنمایی نمایید که آرزو کرده‌ام تا با پیروی از آرمئیتی آن را دریابم».

                    گاتها- هات۴٣بند۱۰

 

«آرمئیتی را در دل رادمنشان و ردان روشن کرده و آنان را راهنمایی خواهد نمود».

                     گاتها- هات۴٣بند۶

 

چون آرمئیتی نماد مهر و دوستی، اشغ و پاكی، فروتنی و بردباری و باورمندی به مزدا اهورا و اندیشه رسا است، پس به هنگام تردید و دودلی با یاری از او خواسته شده تا نور ایمان و اشغ به هر پدیده نیکی در دل مرتو پویا و پایدار گردد.

 

در اوستا نامه مینویی ایران باستان بارها به زنان نیک و پارسا درود فرستاده شده و جایگاه بلند مینویی برای آنان آرزو شده‌است.

 

«از بین زنان و مردان، آن را که برابر آیین راستی ستایش نیکوتری داشته باشد مزدا اهورا از آن آگاه است. زنان و مردان نیک را می‌ستاییم.

این زمین را با زنانی که روی آن زندگی می‌کنند می‌ستاییم. 

زنانی که با درستکاری و راستی سرآمد شده‌اند را می‌ستاییم.

مردان و زنان نیک اندیش که در هر سرزمین با وجدان آگاه با بدی و کژاندیشی پیکار می‌کنند را می‌ستاییم.

کدبانوی خانه که اشو(پاک و راست) و سرآمد اشویی باشد را می‌ستاییم.

زن پارسایی را می‌ستاییم که بسیار نیک اندیش، بسیار نیک گفتار، بسیار نیک کردار و با وجدان باشد».

 

از سوی دیگر سپنت آرمئیتی در نقش مادی خود از زمین پاسداری می‌کند به این دلیل که برخی از ویژگی‌های زن و زمین مانند شکیبایی، مهربانی، زایندگی، پرورش دادن، فروتنی و بردباری همسان یکدیگر است.

 

ابوریحان بیرونی در كتاب آثار الباقیه آورده‌است:

اسفندارمز فرشته موكل بر زمین است. سپندارمز در ماه سپندارمز به جهت یكی شدن نام روز با ماه عید زنان بوده است و مردان به زنان هدیه می‌دادند. 

 

این رسم در شهرهایی چون اصفهان، ری و پهله و شهرهای مركزی و باختر ایران باقی‌مانده است و به پارسی مزدگیران گویند چنانچه بیرونی نیز اشاره كرده‌است سپاس و ستایش مادران و زنان از ویژگی‌های اسفندگان است. در این روز مردان و فرزندان با برگزاری آیین های شاد و ارمغان دادن به اشغ و مهر بانوان سپاسگزاری می‌كنند، در این روز زنان و مادران لباس نو می‌پوشند و كارهای روزانه خانه بردوش پدران و فرزندان است.

 

جشن اسفندگان(سپندارمز)، روز اشغ پاک، روز بزرگداشت جایگاه زن و باروری زمین است.

روز عشق ایرانی هم اکنون در گاه‌شماری خورشیدی با روز ۲۹بهمن(۱۸فوریه) برابر شده‌است.

از آنجا که بسیاری از جشن‌های ایران باستان مانند گاهنبارها، مهرگان، نوروز و پنجه همه به مدت پنج روز برپا می‌شده است و اکنون نیز در سنت زرتشتیان ۵روز ادامه دارد. پیشنهاد می‌شود برای گرامیداشت چنین روزی که پنج روز با جشن ولنتاین اروپایی نیز فاصله دارد به‌نام جایگاه اشغ، به‌یاد بانوان و مادران و به پاسداری از زمین جشن پنج روزه داشته باشیم تا شکوه عشق و دلدادگی را در زمان بیشتری احساس کرده و جاودانه سازیم.

با این نگرش و به این انگیزه مهم که شادی خویش را که برای اشغ است به‌یاد و به‌نام جشن اسفندگان پاس بداریم. نام وبرنامه های "ولنتاین" را به بنیانگزاران آن واگزاریم. 

 

برگرفته از تارنمای موبد نیکنام